Terror psychiczny w miejscu pracy niesie ze sobą dotkliwe koszty indywidualne (utrata zdrowia, zachwianie relacji między współpracownikami), organizacyjne (absencja, spadek produktywności, duża fluktuacja kadr) oraz społeczne (partycypacja w kosztach związanych z wcześniejszym zakończeniem kariery zawodowej poszkodowanych).
Mówiąc o mobbingu – wciąż – jednym z największych problemów jest nieświadomość następstw jakie ze sobą niesie i/lub ich bagatelizowanie.
Przemoc w miejscu pracy jest poważnym problemem społecznym wpływającym niekorzystnie na relacje międzyludzkie. Zjawisko to wykracza poza normy współżycia społecznego, to coś więcej niż niekorzystna atmosfera w miejscu zatrudnienia, sporadyczne złośliwe uwagi, plotki czy też niesprawiedliwe traktowanie. Narusza godność człowieka, jest źródłem nierówności, dyskryminacji i konfliktów w organizacjach pracy.
Anna Pilszyk, Dorota Parnowska i Inga Markiewicz (2014, s. 162)
„Druzgocące straty” odczuwa ofiara, jej rodzina, organizacja i całe społeczeństwo.
Konsekwencje dla jednostki
Mobbing odciska piętno na zdrowiu i produktywności swych ofiar, ich relacjach interpersonalnych i stanie psychicznym (Szymik i Brosz 2009, s. 180).
Kontakt z agresorem jest dla jednostki źródłem silnego stresu i wywołuje szereg negatywnych konsekwencji w postaci obniżenia samopoczucia, zaburzeń zdrowia psychicznego oraz zaburzeń psychosomatycznych.
Następstwa narażenia na przemoc dzieli się na dwa rodzaje:
- skutki krótkoterminowe (bezpośrednio po ataku)
- wzmożone odczuwanie złości, irytacji, lęku, przygnębienia, zniechęcenia, bezradności, rezygnacji, apatii;
- poczucie winy;
- zaniżone poczucie własnej wartości;
- skutki długoterminowe (oddalone w czasie)
- utrata motywacji do pracy;
- zaburzenia koncentracji uwagi (ofiary nie potrafią skupić się na najprostszych czynnościach, gorzej i wolniej wykonują swe obowiązki, mają trudności w wyrażaniu myśli, przyswajaniu nowych treści);
- problemy z pamięcią;
- uzależnienia (sięganie po narkotyki, alkohol, nadużywanie leków);
- zaburzenia lękowe;
- zespół wypalenia zawodowego;
- syndrom stresu pourazowego PTSD (Post-traumatic Stress Disorder) bądź też PDSD (Prolonged Duress Stress Disorder) spowodowany nie pojedynczą traumą, lecz stresem długoterminowym;
- depresja;
- myśli i próby samobójcze.
Katarzyna Durniat podkreśla, iż „niektóre ofiary mobbingu doznają trwałej destabilizacji psychicznej i nawet po wycofaniu się z patologicznej interakcji mobbingowej jeszcze długo nie potrafią powrócić do normalnego stanu funkcjonowania społecznego i zawodowego. Zaniżona samoocena ofiary utrzymuje się nawet z dala od agresora. Po seriach zwolnień lekarskich, okresie rekonwalescencji, często okazywało się, że ofiary wypadają z rynku pracy, a ich zepsuta reputacja zawodowa utrudnia im znalezienie nowego, satysfakcjonującego miejsca i formy zatrudnienia” (2009, s. 146).
Ofiarom przemocy w pracy dokucza również szereg dolegliwości somatycznych (Merecz, Mościcka i Drabek 2005, s. 11; Gamian-Wilk i Grzesiuk 2016, s. 249-250):
- ciągłe zmęczenie;
- częste bóle głowy, powracające migreny;
- dolegliwości żołądkowe (choroba wrzodowa, wymioty);
- zakłócenia snu, bezsenność;
- wzrost napięcia mięśniowego;
- objawy sercowo-naczyniowe;
- zaburzenia seksualne.
Zdarza się, że „niektóre chudną, słabną wyrażając swym ciałem ranę psychiczną, która w swej najgorszej postaci doprowadzić może do rozpadu tożsamości osoby mobbowanej. Zaburzenia psychosomatyczne i inne wyżej wymienione dekompensacje nie pojawiają się wprost po ataku, mają charakter odroczony, są wynikiem faktu, że ofiara agresji znajduje się w permanentnym stresie” (Szymik i Brosz 2009, s. 182).
Konsekwencje dla rodziny
Mobbing – co podkreśla Eugeniusz Szymik i Zuzanna Brosz – to zjawisko „nie tylko degradujące, ale też niezwykle przenikliwe”, które wnika w rodzinę ofiary powodując w niej niemal automatycznie pogorszenie się relacji (2009, s. 184). Głębokie zmiany w psychice partnera/współmałżonka, wzrost napięć i konfliktów (odreagowywanie problemów na domownikach, akty przemocy) prowadzą do głębokiego kryzysu a niejednokrotnie rozpadu związku.
Konsekwencje dla organizacji
Mobbing generuje olbrzymie – i niejednokrotnie trudne do oszacowania – koszty (Gamian-Wilk i Grzesiuk 2016, s. 250) takie jak:
- koszty spadku motywacji i produktywności (staje się on udziałem około 30% mobbingowanych);
- koszty nieobecności pracownika (bycie obiektem nękania skutkuje obniżeniem odporności organizmu, a co za tym idzie zwiększoną absencją – od 20% do nawet 50% osób poddawanych mobbingowi przebywa na zwolnieniach lekarskich, dla zilustrowania skali problemu: w Wielkiej Brytanii daje to wynik 18 milionów dni roboczych rocznie);
- koszty związane z koniecznością odizolowania ofiary od agresora tj. przeniesieniem na inne stanowisko (przekwalifikowanie jednej lub obu stron konfliktu);
- koszty sabotażu i zachowań dysfunkcjonalnych osoby poddawanej mobbingowi (próby zemsty, kontragresji, agresji pośredniej ukierunkowanej przeciwko innym współpracownikom lub klientom);
- koszty zatrudnienia nowego pracownika;
- koszty pogarszającej się atmosfery (osoby postronne tracą poczucie bezpieczeństwa, źle czują się w klimacie stresu i lęku oraz deklarują chęć rezygnacji z pracy);
- koszty czasu pracy osób zajmujących się rozpatrywaniem skarg i podejmowanych przez nie działań;
- koszty sądowe;
- koszty zadośćuczynienia i odszkodowania;
- koszty negatywnego oddźwięku i pogorszenia PR-u organizacji (straty wizerunkowe mogą mieć kluczowe znaczenie dla jej funkcjonowania na rynku).
Konsekwencje dla społeczeństwa
Mobbing działa destrukcyjnie na całe społeczeństwo. Wśród niepożądanych skutków Adam Pawlak i Krystian Kucharczyk (2017, s. 162) wymieniają:
- wzrost napięć w stosunkach międzyludzkich;
- powszechne niezadowolenie z sytuacji w pracy, wzrost agresji wobec władzy, która nie radzi sobie z eliminacją problemu;
- zwiększone zapotrzebowanie na programy prozdrowotne;
- wzrost kosztów świadczeń zdrowotnych i ubezpieczeń społecznych;
- pogorszenie się sytuacji budżetu państwa wskutek wypłat rent i wcześniejszych emerytur dla osób, które odeszły z pracy, bo utraciły zdrowie z powodu prześladowania.
Literatura:
- Durniat K., Mobbing i jego konsekwencje jako szczególny rodzaj kryzysu zawodowego, [w:] Przedsiębiorczość i Zarządzanie, Tom X, Zeszyt 11/2009
- Gamian-Wilk M., Grzesiuk L., Mobbing w miejscu pracy. Przegląd wyników badań związanych z przejawami mobbingu, genezą i konsekwencjami, [w:] Psychologia Społeczna, Tom 11, Nr 3/2016, [link]
- Merecz D., Mościska A., Drabek M., Mobbing w środowisku pracy. Charakterystyka zjawiska, jego konsekwencje, aspekty prawne i sposoby przeciwdziałania, Instytut Medycyny Pracy, Łódź 2005, [link]
- Pawlak A., Kucharczyk K., Mobbing – terror psychiczny – jako patologia społeczna na współczesnym rynku pracy, [w:] A. Sapiński, S. Ciupka, I. Khlobystov (red.), Human resources management – interdisciplinary perspective, Instytut Kreatywnych Technologii, Odessa 2017, [link]
- Pilszyk A., Parnowska D., Markiewicz I., Problematyka mobbingu w opiniodawstwie
sądowo-psychiatrycznym, [w:] Postępy Psychiatrii i Neurologii, Nr 23/2014, [link] - Szymik E., Brosz Z., Wpływ mobbingu na zdrowie psychiczne pracowników, [w:] Problemy Profesjologii, Nr 2/2009
