Skala mobbingu

Z uwagi na to, że wiele osób boi się (a niejednokrotnie również wstydzi) wyznać, że jest ofiarą przemocy w miejscu pracy, określenie skali zjawiska – zarówno w Polsce jak i w Unii Europejskiej – jest niezmiernie trudne.

Badania przeprowadzone w wielu krajach europejskich wykazują, że zjawisko przemocy w miejscu pracy nasila się, a w niektórych przypadkach nabiera nawet rozmiarów epidemii.

Witold Matuszyński (2004)

Pisząc o skali zjawiska w Polsce, Piotr Szumlewicz nie ma złudzeń co do tego, że mobbing „występuje na masową skalę i prowadzi do destrukcyjnych konsekwencji, a mimo to praktycznie nie istnieje w statystykach i mało kto się mu przeciwstawia” (Gazeta Prawna z dnia 21.01.2018). Mimo, że „setki tysięcy pracownic oraz pracowników codziennie pada w Polsce ofiarami złośliwych uwag, prostackich żartów, seksistowskich zaczepek, wyzwisk, gróźb, pokrzykiwań, poniżania, narzucania niewykonalnych obowiązków” – co podkreśla autor – „ze statystyk wyłania się jednak obraz Polski jako kraju, w którym prawie nikt nie jest nękany przez pracodawcę”.

W roku 2004, kiedy pojawił się zapis o mobbingu w Kodeksie pracy, Państwowa Inspekcja Pracy zarejestrowała 500 skarg pracowniczych, w których wysuwano zarzut mobbingu w środowisku pracy. W roku 2011 wpłynęło 1646 skarg, w roku 2014 – 1224, a za trzy kwartały 2015 roku – 1198, z czego 81 z nich inspektorzy pracy uznali za uzasadnione. Jednocześnie w 2015 r. przed sądami rejonowymi toczyło się 559 spraw, w których zapadło 241 wyroków – roszczenie pracownika uwzględniono w całości lub w części jedynie w 28 przypadkach.

Biorąc pod uwagę powyższe statystyki, można dojść do wniosku, że mobbing jest w Polsce zjawiskiem marginalnym. Nic bardziej mylnego.

O tym, że mobbing jest problemem powszechnym przekonuje choćby raport z badań przeprowadzonych w 2009 roku przez Główny Urząd Statystyczny. Częściej niż co dwudziesty pracujący uważał, że w pracy jest narażony na dręczenie, molestowanie czy mobbing (GUS 2011, s. 81).

Dowodem na to, że „zarejestrowane przypadki szykan w pracy stanowią jedynie wierzchołek góry lodowej” są również wyniki badań przeprowadzonych przez Centrum Badania Opinii Społecznej w 2014 roku. Raport „Szykany w miejscu pracy” potwierdza:

• 17% pracowników (czyli ponad 2 miliony osób) osobiście doświadczyło szykan ze strony swojego przełożonego (kierownika lub kierowniczki) w ciągu ostatnich pięciu lat (z czego 5% twierdziło, że działo się to często);
• 8% pracowników było ofiarami mobbingu ze strony swoich współpracowników.

Na ogólne pytanie dotyczące występowania szykan w miejscu pracy:

• 24% pracowników potwierdziło, że w ich miejscach pracy zdarzały się przypadki szykanowania przez przełożonych;
• 17% pracowników stwierdziło, że w ich miejscach pracy dochodziło do mobbingu ze strony kolegów.

Autorzy podkreślają, że od czasu pierwszej edycji badania tj. roku 2002, praktycznie nie zmienił się odsetek zatrudnionych deklarujących doświadczanie szykan ze strony swojego szefa.

Blisko połowa badanych (43%) pytana o przejawy szykanowania wskazywała na bezzasadną krytykę, podważanie autorytetu i kompetencji czy też – ogólnie rzecz ujmując – tworzenie złej atmosfery. Respondenci wymieniali różnego rodzaju niewłaściwe zachowania, w tym: poniżające traktowanie, czepianie się, nieuzasadnione pretensje, ośmieszanie, a nawet psychiczne znęcanie się.

Najczęstsze przejawy nękania, którego doświadczyli uczestnicy badania to poważne uchybienia i wykroczenia przeciwko prawom pracowniczym:

• bezpodstawne karanie bez uprzedniego wysłuchania wyjaśnień – 28% badanych;
• okazywanie osobistej urazy i niechęci w celu eliminacji zagrożenia – 26%;
• nieuzasadnione potrącanie i całkowite pozbawianie premii – 25%;
• nieustanna, niczym nie poparta krytyka – 24%;
• sarkastyczne uwagi, niewybredne wypowiedzi – 21%;
• powierzanie zadań powyżej posiadanych kwalifikacji i kompetencji – 18%;
• szantażowanie przeniesieniem, degradacją bądź zwolnieniem z pracy – 16%;
• nakłanianie do odejścia z pracy z jednoczesnym przyznaniem się do braku zaangażowania w wykonywanie obowiązków służbowych – 13%;
• zmuszanie do pracy ponad określony wymiar, tj. w godzinach nadliczbowych – 11%;
• publiczne wyszydzanie, krytykowanie, poniżanie – 9%;
• stosowanie kar za dochodzenie swoich praw u wyższych instancji – 7%;
• świadome wyznaczanie absurdalnie krótkich terminów wykonania zadań – 6%;
• zamierzone odmawianie prawa do urlopu i należnych dni wolnych – 5%;
• przypisywanie konfliktowego charakteru – 4%
• zmuszanie do denuncjowania współpracowników – 3%;
• nagminne kontrolowanie w celu znalezienia pretekstu do ukarania – 2%;
• celowe podkładanie tzw. kłód pod nogi – 1% badanych.

W krajach UE (Pawlak i Kucharczyk 2017, s. 167):

• średnio 9% pracowników jest poddawanych działaniom mobbingowym (dotykają one 10% kobiet i 7% mężczyzn pracujących zawodowo);
• największe zagrożenie mobbingiem występuje w krajach Europy północnej: Finlandii, Holandii, Wielkiej Brytanii, a najniższe w krajach śródziemnomorskich;
• wyższe ryzyko mobbingu ma miejsce w sektorze publicznym niż prywatnym (zdaniem badaczy tendencja ta jest związana z mniejszymi możliwościami zmiany pracy przez osoby zatrudnione w sektorze publicznym niż prywatnym).

 

Literatura:

• CBOS, Komunikat z badań Nr 109/2014, Szykany w miejscu pracy, [link]
• GUS, Stan zdrowia ludności Polski w 2009 r., Warszawa 2011
• Matuszyński W., O źródłach i sposobach przezwyciężania mobbingu w organizacji, referat wygłoszony na VIII Ogólnopolskiej Konferencji „Etyka w życiu gospodarczym” 13 maja 2004 r. Łódź, [link]
• Pawlak A., Kucharczyk K., Mobbing – terror psychiczny – jako patologia społeczna na współczesnym rynku pracy, [w:] A. Sapiński, S. Ciupka, I. Khlobystov (red.), Human resources management – interdisciplinary perspective, Instytut Kreatywnych Technologii, Odessa 2017, [link]
• Szumlewicz P., Mobbing po polsku: Występuje na masową skalę, a mimo to praktycznie nie istnieje w statystykach i mało kto się mu przeciwstawia. Dlaczego?, [w:] Gazeta Prawna z dnia 21 stycznia 2018