Dyskryminacja – skala zjawiska

Pomimo obowiązującego od lat – zarówno w prawie międzynarodowym jak i krajowych porządkach prawnych – zakazu dyskryminacji ze względu na płeć, kolor skóry, narodowość, orientację seksualną czy wiek, zjawisko to niestety wciąż ma miejsce w wielu obszarach życia społecznego i publicznego.

Jeden na ośmiu obywateli UE uważa, że należy do grupy zagrożonej dyskryminacją.

W Polsce, według respondentów badania przeprowadzonego na zlecenie Biura Rzecznika Praw Obywatelskich przez Kantar Public Świadomość prawna w kontekście równego traktowania 2016, najczęściej (suma odpowiedzi „bardzo często” i „często”) dochodzi do dyskryminacji ze względu na:

• orientację seksualną (np. bycie osobą homoseksualną lub osobą biseksualną) – 49%;
• pochodzenie etniczne lub narodowe – 44%;
• tożsamość płciową (bycie osobą transpłciową lub transseksualną) – 42%;
• niepełnosprawność – 36%;
• przekonania religijne bądź wyznanie – 32%.

W ocenie jednej czwartej ankietowanych dyskryminacja z dużą częstotliwością dosięga również osób:

• ze względu na ich światopogląd i bezwyznaniowość – 28%;
• w wieku 55 i więcej lat – 25%.

Płeć – z wynikiem 20% oraz wiek poniżej 30.roku życia (12%) zajmują dwie ostanie pozycje na liście powodów nierównego lub gorszego traktowania.

Autorzy badania zwracają uwagę, iż w 2016 r. – w porównaniu do wyników uzyskanych we wcześniejszych edycjach badania – znacząco wzrosło poczucie częstego występowania dyskryminacji w Polsce. Szczególnie duży wzrost  odnotowano, jeśli chodzi o dyskryminację ze względu na:

• rasę, pochodzenie lub narodowość (9 punktów procentowych);
• niepełnosprawność (11 punktów procentowych);
• światopogląd i bezwyznaniowość (9 punktów procentowych).

Z dyskryminacją mamy do czynienia przede wszystkim w takich dziedzinach, jak:

• zatrudnienie (m.in. dobór kandydatów, zasady awansu);
• usługi (m.in. dostęp do restauracji, klubów, hoteli);
• rynek mieszkaniowy (m.in. możliwość wynajmu mieszkania);
• polityka;
• edukacja.

Dyskryminacja w zatrudnieniu „sprowadza się do nierównego traktowania jednostki lub grupy jednostek w porównaniu z innymi podmiotami, niemającego uzasadnienia z punktu widzenia sprawiedliwości opartej na równym traktowaniu wszystkich, którzy znajdują się w tej samej sytuacji” (Lewandowski 2014, s. 137).

Według sondażu przeprowadzonego w 2011 r. na zlecenie Polskiego Radia przez Instytut Badawczy Pentor Research International:

• 25% respondentów jest zdania, że obchodzenie przez pracodawców przepisów prawa pracy jest bardzo częste, a 30% że częste;
• 75% Polaków uważa, że pracownicy skłonni są do rezygnacji z egzekwowania swoich praw w pracy by utrzymać posadę.

Zdaniem Mariusza Lewandowskiego (2014, s. 137), czynnikami, które mogą „stymulować naruszenie praw i wolności pracownika” jest:

• trudna sytuacja gospodarcza i finansowa pracodawcy;
• wywołana nią niepożądana atmosfera w zakładzie pracy przesycona obawami pracowników o pozostanie w zatrudnieniu lub utrzymanie wynagrodzenia w dotychczasowej wysokości.

(…) problem z jakim zmagamy się w Polsce, to wciąż mała ilość spraw w sądach, co niestety nie świadczy o poziomie tolerancji naszego społeczeństwa, ale bardziej niewiedzy na temat
możliwości prawnej ochrony przed dyskryminacją.

Karolina Kędziora i Krzysztof Śmiszek (2016, s. 27)

Z raportu ADP „Okiem europejskich pracowników 2018” („The Workforce View in Europe 2018”) prezentującego opinie 9.908 pracujących dorosłych z ośmiu krajów (Francji, Niemiec, Włoch, Holandii, Polski, Hiszpanii, Szwajcarii i Wielkiej Brytanii) wynika, iż w Polsce ponad jedna trzecia pracowników (35%) doświadczyło dyskryminacji w miejscu pracy. Daje nam to piąte miejsce w Europie. Najbardziej dyskryminowani w pracy czują się Włosi (42%), zaraz za nimi jest Francja, Hiszpania i Wielka Brytania (37%).

W Polsce, do najczęściej wskazywanych form dyskryminacji w miejscu pracy należą:

• dyskryminacja ze względu na wiek
  • doświadczyło jej 11% badanych pracowników – przede wszystkim:
    • osoby powyżej 55. roku życia (23%);
    • osoby w wieku 16-24 lata (15%);
• dyskryminacja ze względu na płeć
  • zmaga się z nią około 7% pracowników (w przypadku kobiet wskaźnik ten osiągnął 10%).

Skala zjawiska może być jednak znacznie większa.

Maryla Koss-Goryszewska podkreśla, że „występowanie zjawiska dyskryminacji jest niezwykle trudne do udowodnienia”, co wynika z samej natury zjawiska – „dyskryminacja ma często charakter ukryty, a osoba dyskryminująca nie ujawnia faktycznych motywów gorszego traktowania członków grup mniejszościowych. Gorsze traktowanie przedstawicieli innych narodowości lub osób o odmiennej orientacji seksualnej często uzasadniane jest nieposiadaniem przez nich wystarczających kwalifikacji lub brakiem wolnych stanowisk w firmie. Osoba dyskryminująca nie przyznaje się tym samym do rzeczywistych motywów swojego postępowania” (2010, s. 301).

1 marca 2019 r. – w Międzynarodowym Dniu bez Dyskryminacji („Zero dla Dyskryminacji”) – Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich przedstawiło wyniki badania przeprowadzonego przez Kantar Public. Wnioski płynące z raportu Świadomość prawna w kontekście równego traktowania 2018 są – delikatnie mówiąc – mało optymistyczne:

• mamy kłopoty w zrozumieniu, co oznacza w praktyce zakaz dyskryminacji
  • dla stosunkowo wielu osób (!) nie jest dyskryminacją:
    • zwyzywanie osoby czarnoskórej w tramwaju – 15%
    • odmowa obsługi Ukraińców w restauracji – 16%
    • wyproszenie z restauracji osoby niewidomej z psem asystującym – 19%
    • odmowa przyjęcia dziecka z zespołem Downa do przedszkola – 23%
    • brak zgody na udzielenie urlopu ojcowskiego – 28%
    • odmowa wydruku materiału reklamowego organizacji gejowskiej – 25%
    • brak dostosowania przystanków i autobusów do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych – 28%
    • zapytanie kandydatki do pracy o plany rodzinne podczas rozmowy kwalifikacyjnej – 31%
    • oczekiwanie, że osoba głucha przyjdzie do lekarza z własnym tłumaczem języka migowego – 30%
  • dla co trzeciego Polaka dyskryminacją jest natomiast odmowa podania alkoholu osobie nietrzeźwej (a to nie jest dyskryminacja!);

• nasza świadomość prawna w kontekście równego traktowania (zarówno w kwestii dyskryminacji w zatrudnieniu, jak i dostępie do usług) jest niewielka
  • na pytanie „czy w Polsce, Pana/i zdaniem, dyskryminacja w zatrudnieniu (np. rekrutacji, awansach, wynagrodzeniach) jest zakazana przez prawo?”:
    • 21% – zaledwie co piąta osoba – odpowiedziała poprawnie, że jest zakazana;
    • 35% udzieliła złej odpowiedzi, że nie jest;
    • 7% twierdzi, że zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu obowiązuje tylko pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę;
    • 36% badanych przyznaje, że nie wie/trudno powiedzieć, jak traktowana jest przez prawo dyskryminacja w zatrudnieniu.

Ponadto 73% ankietowanych nie zgłosiło przypadku dyskryminacji, którego doświadczyli lub byli świadkami.

Powód:

• • zgłoszenie niczego nie zmieni – 44%;
  • to nie była ważna sprawa – 13%;
  • nie mam zaufania do instytucji publicznych – 13%;
  • zbyt duża biurokracja – 13%;
  • obawiam się konsekwencji np. wyrzucenia z pracy, napiętnowania – 9%;
  • nie wiem/trudno powiedzieć – 25%.

 

Literatura:

• ADP, Okiem europejskich pracowników 2018, Warszawa 2018, [link]
• Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Świadomość prawna w kontekście równego traktowania 2018, Warszawa 2018, [link]
• Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Świadomość prawna w kontekście równego traktowania 2016, Warszawa 2016, [link]
• Kędziora K., Śmiszek K., Problematyczne zagadnienia w stosowaniu prawa antydyskryminacyjnego w Polsce, PTPA 2016, [link]
• Koss-Goryszewska M.,  Testy dyskryminacyjne. Charakterystyka techniki i zastosowanie w wybranych krajach, [w:] W. Klaus (red.) Sąsiedzi czy intruzi? O dyskryminacji cudzoziemców w Polsce, Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Warszawa 2010, [link]
• Lewandowski M., Ochrona pracownika przed dyskryminacją w polskim prawie pracy, [w:] Palestra, Nr 3-4/2014, [link]