Niestety, syndrom wypalenia zawodowego, który Jörg-Peter Shröder, autor książki „Wypalenie zawodowe. Rozpoznawanie objawów, zapobieganie i trwała przemiana” definiuje jako „ekstremalny wariant zbytniego zaangażowania, długotrwałego przeciążenia, zbyt wysokich oczekiwań, napięcia i rozczarowania przy jednoczesnym braku odpoczynku”, to bolączka wielu z nas.
Komu zagraża i dlaczego tak wielu z nas?
Wypalenie zawodowe może być udziałem każdego.
Wprawdzie w początkowym okresie badań nad syndromem wypalenia zawodowego wiązano go jedynie z profesjami, które niosły pomoc osobom chorym, cierpiącym, pokrzywdzonym (pielęgniarki, lekarze, pracownicy socjalni) oraz dzieciom (wychowawcy i nauczyciele), obecnie dominuje przekonanie, w myśl którego:
(…) nie ma takiego zawodu, w którym ryzyko wypalenia nie istniałoby w tej czy w innej formie.
Sven Max Litzke, Horst Schuh (2007, s. 173)
Teresa Chirkowska-Smolak w artykule „Organizacyjne czynniki wypalenia zawodowego” stwierdza, że w efekcie przemian cywilizacyjnych i społecznych, wypalenie zawodowe (podobnie jak stres) „staje się coraz bardziej powszechnym doświadczeniem wśród pracowników współczesnych organizacji” (2009, s. 257). Jak powszechnym?
W 2009 r. Bassam Aouil badał m.in. skalę wypalenia zawodowego w przedsiębiorstwach oraz wpływ stresu i wypalenia na spadek wydajności pracy. Badanych pracowników podzielono na cztery typy: wypalonych, tuż przed wypaleniem, niewypalonych oraz tzw. typy oszczędnościowe (osoby z małą ambicją, wykonujące swoją pracę bez zaangażowania, ale jednocześnie bez negatywnych skutków dla psychiki). Wyniki: wypalonych i pracowników tuż przed wypaleniem była niemal połowa, osoby zdrowe stanowiły jedną trzecią wszystkich badanych.
W świetle wyników badań Fundacji Przeciw Wypaleniu Zawodowemu Slowlajf (2014 r.) wypalonych czuje się ponad 40% ankietowanych, a 30% odpowiedziało „może”. W opinii respondentów wypalenie zawodowe dotyczy 70% organizacji działających w Polsce.
Raport TNS Polska (przygotowany na zlecenie Tiger w 2015 r.) alarmuje, że aż 40% pracowników warszawskich korporacji (tzw. „Mordoru”) czasem odczuwa symptomy wypalenia zawodowego, a 15% czuje się zestresowana, zanim jeszcze dojedzie do pracy.
Według wyników Ogólnopolskiego Badania Satysfakcji z Pracy (2016 r.), niemal co czwarty Polak (24,4%) jest wypalony zawodowo, a kolejne 9% pracuje w warunkach prowadzących do tego stanu, choć nie odczuwa jeszcze objawów.
Według szacunków organizacji The American Instytute of Stress objawy wypalenia ma prawie połowa pracujących Amerykanów (skala tego zjawiska określana jest już mianem epidemii).
Christina Maslach i Michael P. Leiter, autorzy książki „Prawda o wypaleniu zawodowym. Co robić ze stresem w organizacji” uważają, że „dziś, bardziej niż kiedykolwiek, miejsce pracy jest żyznym gruntem dla wypalenia zawodowego.” Jeden z powodów: przybywa miejsc pracy wymagających nieustannego kontaktu z drugim człowiekiem oraz emocjonalnego angażowania się w jego sprawy (m.in. usługi, stanowiska menedżerskie), a umiejętności interpersonalne warunkujące skuteczność w tych obszarach nadal traktowane są po macoszemu i „ustępują miejsca kwestiom technicznym i ekonomicznym” (2011, s. 38).
Trendy ekonomiczne, technologia i filozofia zarządzania to kolejne źródła problemu.
Zmieniają się też wzorce kariery, charakter naszej pracy, relacje społeczne i klimat psychologiczny w organizacjach. Rośnie przy tym kompleksowość pracy – pracujemy więcej, dłużej, w szybszym tempie, bardziej intensywnie; zwiększają się wymagania dotyczące jakości naszej pracy. Gwałtownie rozwija się sektor usług społecznych, mających zastąpić nieformalne systemy wsparcia, a od specjalistów oczekuje się dużego zaangażowania emocjonalnego, przy czym ich autorytet jest coraz częściej kwestionowany. Przeładowani pracą, prezentujący postawy wobec klientów, które kłócą się często z ich odczuciami, niedoceniani, nieuzyskujący wystarczającego wsparcia i słabo wynagradzani członkowie współczesnych organizacji dają z siebie więcej, by uzyskiwać mniej i nawet nie mogą być pewni swego zatrudnienia. Naruszanie kontraktu psychologicznego, rosnące wymagania ilościowe i jakościowe, osłabienie autorytetu – wszystko to powoduje niezadowolenie z wykonywanej pracy, prowadzi do stanu przewlekłego zmęczenia, wyczerpania emocjonalnego, poczucia braku satysfakcji zawodowej.
Teresa Chirkowska-Smolak (2009, s. 257)
Wypalenie zawodowe postrzegane jest jako „wysoki koszt wysokich osiągnięć”. Dzieje się tak dlatego, że wielu z nas „pracuje zgodnie z zasadą <szybciej, wyżej, dalej> – aż do chwili kiedy nic już nie wychodzi” (Shröder 2008, s. 8) Dopiero wtedy dostrzegamy, że przekroczyliśmy granicę. Autor nie pozostawia złudzeń: „długotrwałe przeciążenia, pośpiech, presja, zwielokrotniony stres, lęk i niepewność nie prowadzą do uzyskania dobrych wyników – wręcz przeciwnie”.
Niestety, zapominamy o tym, że …
Praca daje radość lub powoduje choroby (…).
Jörg-Peter Shröder (2008, s. 52)
Według Christiny Maslach i Michaela P. Leitera rozwój zjawiska wypalenia na taką skalę to skutek świadomych zaniedbań. Ich zadaniem „(…) wypalenie nie było traktowane poważnie. Zjawisko było niedoszacowane, trywializowane, bagatelizowane. (…) złożono, że wypalenie to żadna wielka sprawa i błędnie oszacowano ryzyko. Ludzie zakładają też, że im się to nie przytrafi – wiedzą zbyt dużo lub są zbyt silni, by paść ofiarą czegoś takiego (…)” (2011, s. 39).
Czym jest wypalenie zawodowe?
Nie ma powszechnie przyjętej definicji wypalenia zawodowego. Na przestrzeni lat zmieniały się zarówno sposoby definiowania jak i rozumienie jego genezy.
Terminu „wypalenie” (burnout) użył jako pierwszy w 1974 r. amerykański psychiatra Herbert J. Freudenberg określając go jako „stan zmęczenia czy frustracji wynikający z poświęcenia się jakiejś sprawie, sposobowi życia lub związkowi, co nie przyniosło oczekiwanej nagrody” (za: Sęk 2009, s. 35). Wypalenie „(…) krystalizuje się powoli, przez dłuższy okres przeżywania ciągłego stresu i angażowania całej energii życiowej”. W efekcie wywiera negatywny wpływ na motywację, przekonania i zachowanie.
W tym samym czasie swoje badania nad zjawiskiem wypalenia prowadziła Christina Maslach. Według niej wypalenie zawodowe to „psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych, który może wystąpić u osób, które pracują z innymi w pewien określony sposób” (2009, s. 15). Te trzy komponenty warunkują pojawienie się wypalenia zawodowego i odróżniają go od innych stanów psychologicznych takich jak stres, zmęczenie czy poczucie alienacji (społecznego wyobcowania).
Reakcją na wymagające środowisko jest …
wyczerpanie emocjonalne
„Wyczerpanie emocjonalne odnosi się do poczucia danej osoby, że jest nadmiernie obciążona emocjonalnie, a jej zasoby zostały w znacznym stopniu uszczuplone.”
- nadmierne zmęczenie, poczucie wyeksploatowania
- utrata energii i zapału do działania
- zniechęcenie do pracy (coraz mniejsze zainteresowanie sprawami zawodowymi)
- brak radości życia
- zwiększona impulsywność oraz drażliwość
- rozluźnienie emocjonalnych więzi (rozpad przyjaźni)
- czas wolny i sen nie przynoszą pożądanego odprężenia i regeneracji sił
Wyczerpanie prowadzi do wykształcenia się negatywnych postaw, tworzenia „emocjonalnego buforu”, który jest próbą chronienia siebie przed wyczerpaniem i rozczarowaniem jakie przynosi codzienna praca …
depersonalizacja (cynizm)
„Depersonalizacja dotyczy negatywnego, bezdusznego lub zbyt obojętnego reagowania na innych ludzi, którzy zwykle są odbiorcami usług danej osoby lub przedmiotem opieki z jej strony.”
- „utrata troski o ludzi”
- chłód, obojętność, gruboskórność
- nadmierne dystansowanie się od współpracowników (ograniczenie liczby kontaktów, skrócenie czasu ich trwania, powierzchowność)
- utrata idealizmu, sprzeniewierzanie się własnym wartościom
Konsekwencją są negatywne przekonania o sobie (brak szacunku do siebie), swojej pracy, a nawet całym swoim życiu …
obniżone poczucie dokonań osobistych (brak efektywności)
„Obniżone poczucie dokonań osobistych odnosi się do spadku poczucia własnej kompetencji i sukcesów w pracy.”
- poczucie braku skuteczności
- utrata wiary we własne możliwości
- samokrytyka
- przekonanie o własnej nieprzydatności i bezwartościowości
- wzrost poczucia nieadekwatności zawodowej
- poczucie bezsensu wykonywanej pracy
- postawa rezygnacyjna – chęć wycofania się z zawodu
W późniejszych badaniach Christina Maslach i jej współpracownicy analizowali wypalenie zawodowe na szerszej płaszczyźnie. Aktywność zawodowa to kontinuum, na którym „przeciwstawnym do wypalenia nie jest stan neutralności (brak wypalenia), ale stan zaangażowania wskazujący na dobrą kondycję psychiczną i dysponowanie umiejętnościami potrzebnymi do wykonywania podejmowanych w pracy zadań oraz wolę działania” (Tucholska 2001, s. 305). Zaangażowanie to energia, współpraca i przekonanie do własnej skuteczności.
Ayala M. Pines i Elliot Aronson w 1983 r. opracowali definicję, w myśl której wypalenie jest „stanem fizycznego, emocjonalnego i psychicznego wyczerpania spowodowanego przez długotrwałe zaangażowanie w sytuacje, które są obciążające pod względem emocjonalnym” (2009, s. 35). Wyczerpani, czujemy się „ogólnie dość kiepsko” – towarzyszy nam poczucie bezradności i braku perspektyw, nie jesteśmy w stanie emocjonować się pracą i brakuje nam radości życia. Jak podkreślali autorzy, wypalenie to stan psychiczny „często występujący u ludzi, którzy pracują z innymi (przede wszystkim, ale nie tylko, w zawodach polegających na niesieniu pomocy) i którzy w swych relacjach z klientami lub pacjentami, przełożonymi lub kolegami są stroną dającą”. Syndrom ten może też pojawić się w sytuacjach niezwiązanych z pracą zawodową, na przykład w małżeństwie.
Dla pełnego obrazu czym jest syndrom wypalenia, nie można nie przytoczyć definicji Heleny Sęk (2009, s. 87). Mimo, że wypalenie zawodowe powstaje jako następstwo długotrwałego stresu w środowisku pracy, nie jest ono „bezpośrednim skutkiem przewlekłego stresu, ile stresu pracy niezmodyfikowanego własną aktywnością zaradczą”. To szczególny rodzaj poczucia „utraty kontroli nad sprzecznościami w układzie: oczekiwania własne – wymagania otoczenia (osobiste normy i ideały zawodowe a realne warunki pracy i wymagania otoczenia w środowisku zawodowym)” określany jako utrata autonomii, utrata sensu pracy, wyuczona bezradność.
Mechanizm powstawania wypalenia
Wypalenie zawodowe
(…) nie jest konsekwencją sporadycznych, traumatycznych zdarzeń, ale następującym powoli wyniszczaniem psychicznym.
Sven Max Litzke, Horst Schuh (2007, s. 173)
Zaczyna się od nieprzeciętnego wręcz zaangażowania i wysokiej motywacji – jak pisze Ayala M. Pines „(…) aby się wypalić trzeba najpierw <płonąć>” – a kończy rezygnacją, całkowitym wyczerpaniem.
Wypalenie to „erozja zaangażowania w pracę” – to, co niegdyś było ważne, pełne sensu i stanowiło wyzwanie, po jakimś czasie staje się niemiłe, frustrujące oraz pozbawione znaczenia. Zgodnie z teorią Christiny Maslach i jej współpracowników „energia zamienia się w wyczerpanie, zaangażowanie w cynizm, a efektywność w brak efektywności”.
Wypalenie to wynik postępującej utraty złudzeń, powiększającego się rozczarowania.
Jörg-Peter Shröder stwierdza: „wypalenie wewnętrzne jest poczuciem zawiedzionych nadziei, powstającym, gdy ktoś … z początku pełen wielkiego zapału, całkowicie się wyeksploatował. Przyczyną jest często wielka niespełniona tęsknota, za miłością, uznaniem, ciepłem, sensem istnienia” (2008, s. 17).
Pojęcie <wypalenie> jest powszechnie zrozumiałe i często używamy tej metafory, by wskazać na stopniową utratę energii i motywacji do pracy, na to, jak początkowy zapał i pasja stopniowo, prawie niezauważalnie, zamienia się w poczucie stałego przemęczenia, frustrację i poirytowanie. Praca nie daje już satysfakcji, odczuwamy pustkę.
Teresa Chirkowska-Smolak (2009, s. 257)
Zdaniem autorki, wypalenie zawodowe „(…) przypomina rozładowywanie się akumulatora – dochodzi do niego wtedy, gdy wkładamy w swoją pracę więcej energii, aniżeli potrafimy zregenerować (gdy jedziemy na urlop mówimy o <ładowaniu baterii>). Wypalenie jest rezultatem długotrwałego braku równowagi pomiędzy tym, co inwestujemy, a tym, co otrzymujemy w zamian i jest to proces dynamiczny”.
Wypalenie zawodowe rozwija się „w ukryciu”, by ujawnić się nagle i z dużą siłą. Pierwsze sygnały są zazwyczaj niedostrzegane bądź błędnie interpretowane.
Poniżej fazy wypalenia w ujęciu wybranych autorów.
12 stadiów syndromu wypalenia zawodowego autorstwa Herberta Freudenbergera i Gail North (za: Litzke, Schuh 2007, s. 169-172):
stadium 1: przymus ciągłego udowadniania własnej wartości
- podejmowanie coraz trudniejszych zadań
- duże oczekiwania względem siebie
- brak akceptacji dla własnych słabości i ograniczeń
- istotne dla powstrzymania rozwoju procesu jest dostrzeżenie cienkiej granicy między dążeniem do efektywnej i wydajnej pracy, a wewnętrznym przymusem oraz ustalenie własnego rytmu
i tempa pracy, który uwzględnia indywidualne możliwości i ograniczenia
stadium 2: wzrost zaangażowania w pracę
- przekonanie, że wszystko trzeba robić samemu, by udowodnić swoją wartość
- brak delegowania (powierzania) zadań innym (postrzegane jest jako uciążliwe i czasochłonne oraz jako zagrożenie dla własnej niezbędności)
- istotne jest ćwiczenie delegowania
stadium 3: zaniedbywanie własnych potrzeb
- rezygnacja z potrzeb typu kontakty społeczne, odpoczynek, potrzeby seksualne
- sięganie po używki (alkohol, nikotyna, kofeina)
- bezsenność (nadużywanie tabletek nasennych)
stadium 4: zaburzona proporcja między potrzebami wewnętrznymi a zewnętrznymi wymogami
- znaczący spadek energii, który prowadzi do wyczerpania
- problemy z koncentracją (coraz liczniejsze błędy
i pomyłki) - niewłaściwe zachowania (spóźnianie się, mylenie terminów spotkań)
- istotne jest, aby nie tłumaczyć tych zachowań zmęczeniem lecz dostrzec swój udział w procesie utraty energii
stadium 5: przewartościowanie
- percepcja zostaje zmącona, a zmysł postrzegania mocno przytępiony
- zmiana priorytetów: dotychczasowe cele życiowe są wypierane i przewartościowywane
stadium 6: aby móc dalej żyć, człowiek musi zastosować mechanizm wyparcia w konfrontacji z pojawiającymi się problemami
- odizolowanie od świata, cynizm, brak tolerancji, cierpliwości
- znaczący spadek efektywności pracy
- pojawiają się dolegliwości fizyczne
- w kontaktach z innymi bezradność i brak empatii
stadium 7: następuje ostateczne wycofanie się
- postrzeganie otoczenia jako skrajnie nieprzyjaznego wręcz wrogiego
- utrata nadziei i perspektyw na zmianę sytuacji
- zupełne wyobcowanie, automatyzacja działań
- ucieczka od rzeczywistości (alkohol, narkotyki, leki)
stadium 8: znaczące zmiany w zachowaniu
- izolowanie się i wycofywanie z życia ulega pogłębieniu
- każde zainteresowanie ze strony otoczenia odbierane jest jako atak
- mogą się pojawić reakcje paranoidalne
stadium 9: utrata poczucia, że ma się własną osobowość
- poczucie, że nie jest się autonomiczną jednostką
- działania wykonywane są automatycznie, rutynowo
stadium 10: pustka wewnętrzna
- poczucie wyjałowienia, beznadziei
- ataki fobii i paniki (lęk przed ludźmi)
stadium 11: ogólny stan determinuje depresja
- rozpacz, wyczerpanie, obniżenie nastroju
- uczucie wewnętrznego bólu i rozpaczy
- apatia
- myśli samobójcze
stadium 12: wypalenie pełnoobjawowe
- na plan pierwszy wysuwa się całkowite wyczerpanie psychiczne, fizyczne i emocjonalne
- wzrasta podatność na infekcje
- duże ryzyko chorób układu krążenia (zawał, udar, wylew)
Od stadium 6. absolutnie konieczna jest profesjonalna pomoc.
W miarę rozwoju syndromu, mimo podejmowania coraz większych wysiłków, maleje nasza zdolność do działania, zmienia się też sposób postrzegania rzeczywistości, a tym samym możliwość samodzielnego rozwiązania problemów.
Jörg Fengler (2001, s. 90) wyróżnił 10 etapów wypalenia zawodowego:
etap 1: grzeczność i idealizm
etap 2: przepracowanie
etap 3: coraz bardziej zmniejszająca się grzeczność
etap 4: poczucie winy z tego powodu
etap 5: coraz większy wysiłek, żeby być grzecznym i solidnym
etap 6: brak sukcesów
etap 7: bezradność
etap 8: utrata nadziei
etap 9: wyczerpanie, awersja do klientów, apatia, złość
etap 10: wypalenie (reakcje psychosomatyczne, oskarżenie siebie, ucieczka, cynizm, sarkazm, nieobecność w pracy, wypadki, nieprzemyślana rezygnacja z pracy, sztywne trzymanie się przepisów w pracy, upadek społeczny, samobójstwo)
Jörg-Peter Shröder (2008, s. 26-31) opisuje 7 faz wypalenia zawodowego:
faza 1: idealistyczny zapał
faza 2: dystans
faza 3: emocjonalizacja
faza 4: rozpad
faza 5: zobojętnienie
faza 6: depersonalizacja i objawy fizyczne
faza 7: „rien ne va plus!” (stan absolutnego wyczerpania; depresja; uczucie bezsensu, beznadziei, lęku, absolutnego zwątpienia i egzystencjalnego zagrożenia; nasilone spożywanie alkoholu, narkotyków i nikotyny; zaniechanie wszelkiej aktywności, myśli samobójcze)
5 faz wypalenia zawodowego według psychologów z Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego (za: Bilska 2004) to:
faza 1: „miesiąc miodowy”
- okres zauroczenia pracą i pełnej satysfakcji
z osiągnięć zawodowych - energia, optymizm i entuzjazm
faza 2: „przebudzenie”
- czas, w którym człowiek zauważa, że idealistyczna ocena pracy jest nieadekwatna
- pracuje coraz więcej i stara się, by idealistyczny obraz nie uległ zaburzeniu
faza 3: „szorstkość”
- realizacja zadań zawodowych wymaga coraz więcej wysiłku, dołączają się kłopoty w kontaktach społecznych
faza 4: „wypalenie pełnoobjawowe”
- rozwija się pełne wyczerpanie fizyczne
i psychiczne, poczucie pustki i samotności, chęć wyzwolenia się, ucieczki z pracy
faza 5: „odradzanie się”
- czas leczenia „ran” powstałych po wypaleniu zawodowym
Wypalenie zawodowe jest sprawą indywidualną i należy pamiętać, że rozwój syndromu może przebiegać zgoła odmiennie od teoretycznego modelu. Poszczególne fazy mogą pojawiać się w innej kolejności, niektóre mogą nie wystąpić, bądź też kilka faz może rozwijać się jednocześnie. Możliwy jest też powrót z późniejszego do wcześniejszego etapu wypalenia.
Na przebieg procesu wypalenia wpływ ma zarówno indywidualny sposób radzenia sobie (umiejętności przezwyciężania trudności) jak i wsparcie zewnętrzne. Intensywność procesu zależy od naszej postawy wobec życia, wyobrażeń na swój temat, cech osobowości, naszych życiowych doświadczeń, wiedzy oraz zdolności do refleksji.
Konsekwencje i objawy
Mówiąc o konsekwencjach wypalenia należy podkreślić, iż są one druzgocące nie tylko dla osoby, która go doświadcza. Wypalenie ma również negatywny wpływ na funkcjonowanie całej organizacji, na jej ekonomiczną efektywność oraz relacje pracownicze (Ogińska-Bulik 2006, s. 83). Christina Maslach i Michael P. Leiter zwracają uwagę, że koszty wyplenia odczuwają wszyscy wokół nas „zarówno w pracy jak i w domu”.
Wypalający się ludzie (…) inwestują mniej czasu i energii w pracę, robią tylko to, co jest absolutnie niezbędne, częściej są nieobecni. Oprócz tego, że robią mniej, pracują też gorzej. Zapewnienie wysokiej jakości wykonywanej pracy wymaga czasu i wysiłku, zaangażowania i kreatywności, a człowiek wypalony nie ma ochoty by tyle z siebie dawać.
Christina Maslach, Michael P. Leiter (2011, s. 36)
Konsekwencje wypalenia zawodowego przejawiają się u osób nim dotkniętych różnymi objawami (o odmiennym nasileniu i konfiguracji). Dewastujące skutki dotyczą zarówno zdrowia, zdolności radzenia sobie, stylu życia jak i poziomu wykonywania obowiązków służbowych.
symptomy fizyczne:
- poczucie fizycznego zmęczenia (wyczerpania);
- zakłócenia snu, bezsenność;
- napięcia i skurcze w obrębie mięśni szyi i ramion;
- nadciśnienie;
- częste bóle głowy;
- częste bóle pleców;
- zaburzenia gastroenterologiczne;
- osłabienie, obniżona odporność, zwiększona podatność na przeziębienia i infekcje wirusowe;
- częste choroby bez rozpoznawalnych przyczyn.
symptomy psychiczne:
- wysoki samokrytycyzm, uczucie zawodu wobec samego siebie;
- problemy z koncentracją;
- zmienność nastrojów, obniżony nastrój;
- pesymizm, odbieranie życia jako ciężkiego i ponurego;
- zniechęcenie, przygnębienie, bezsilność;
- napady płaczu;
- poczucie osamotnienia;
- poczucie pustki, brak celów, znudzenie;
- lęki, niepokój, depresja.
symptomy behawioralne:
- niezdecydowanie, niepewność;
- nieufność;
- impulsywność (wybuchy gniewu i irytacji);
- skłonność do społecznej izolacji;
- trudności w relacjach (ukrywanie uczuć, długotrwałe resentymenty lub urazy wobec innych, zaniedbywanie najbliższych);
- zmiana zwyczajów żywieniowych;
- obniżenie potrzeb seksualnych;
- uzależnienia (papierosy, alkohol, leki).
symptomy organizacyjne:
- utrata zapału, obniżenie motywacji do pracy;
- niezadowolenie z pracy, brak satysfakcji;
- poczucie niekompetencji;
- ograniczanie wysiłku do niezbędnego minimum;
- zaniedbywanie obowiązków związanych z pracą;
- nieprzestrzeganie standardów jakościowych;
- brak staranności;
- popełnianie licznych błędów;
- brak elastyczności;
- schematyzm myślenia;
- sztywność w przestrzeganiu przepisów;
- niechęć do wprowadzania nowości, usprawnień;
- ucieczka przed decyzjami;
- trudności w rozwiązywaniu złożonych zadań;
- negatywne postawy wobec „klientów”, współpracowników oraz pracodawcy;
- częstsze konflikty interpersonalne z przełożonymi i współpracownikami;
- opór przed codziennym wyjściem do pracy;
- skracanie czasu poświęcanego na pracę;
- częsta nieobecność w miejscu pracy;
- obniżenie poczucia identyfikacji z zawodem;
- chęć odejścia z pracy lub porzucenia zawodu.
Wypalenie zawodowe, jak i związany z nim stres, ze względu na skalę oraz różnego rodzaju ryzyka i koszty, stanowią poważny problem społeczny.
Ile kosztuje nas wypalenie? Trudno to oszacować. Nie mniej jednak pewnego wyobrażenia dostarczają wyniki badań, ogłoszone w trakcie konferencji „Diagnoza wypalenia zawodowego Polaków”, zorganizowanej przez firmę doradczą Leverage Partners. Jak wyliczyli naukowcy koszt tego syndromu wyniósł w Polsce ok. 2,6 mld złotych. W 2014 roku na zwolnieniu lekarskim z powodu różnych zaburzeń nastroju lub ciężkiego stresu przebywało ponad 200 tys. pracowników, co dało łącznie 6,1 mln dni chorobowego – na 194 mln dni chorobowego ogółem (szczegóły w artykule Bartosza Senderowicza, „Wysokie koszty wypalenia. 6 mln dni na zwolnieniu z powodu stresu”, Gazeta Wyborcza z dnia 16.12.2015 r.). Co składa się na te koszty: spadek wydajności, absencja i rosnąca rotacja kadr, co pociąga za sobą konieczność przeszkolenia lub zatrudnienia nowych pracowników, a także wydatki związane z leczeniem.
Jak wynika z danych za rok 2017, Polacy przebywali na chorobowym 229 mln dni, z czego aż 18-20 mln dni przypadało na choroby związane z zaburzeniami psychicznymi m.in. depresje, stany lękowe. Jak mówi Wojciech Andrusiewicz, rzecznik ZUS: „co roku bardzo wzrasta liczba zwolnień w wyniku chorób psychicznych. Związane to jest często z trybem pracy, która wiąże się ze stresem. Choroby psychiczne to już są choroby cywilizacyjne”. Coraz więcej osób skarży się na wypalenie zawodowe czy mobbing w pracy i to odbija się w statystykach (więcej w artykule Leszka Kostrzewskiego „Rekordowe chorobowe”, Gazeta Wyborcza z dnia 20.04.2018 r.).
Wypalenie zawodowe dotyka nas wszystkich (nawet jeśli nie bezpośrednio), dlatego powinniśmy jak najwięcej o nim wiedzieć i rozmawiać.
Literatura:
- Aronson E. Człowiek istota społeczna. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998
- Bilska E., Jak Feniks z popiołów czyli syndrom wypalenia zawodowego, [w:] Niebieska Linia, Nr 4/2004, [link]
- Chirkowska-Smolak T., Organizacyjne czynniki wypalenia zawodowego, [w:] Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, Rok LXXI, zeszyt 4, 2009, [link]
- Fengler J., Pomaganie męczy .Wypalenie w pracy zawodowej, GWP, Gdańsk 2001
- Kostrzewski L., Rekordowe chorobowe, [w:] Gazeta Wyborcza z dnia 20. 04. 2018 r., [link]
- Litzke S., Schuh H., Stres, mobbing i wypalenie zawodowe, GWP, Gdańsk 2007
- Maslach C., Wypalenie – w perspektywie wielowymiarowej, [w:] Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie, H. Sęk (red.), PWN, Warszawa 2009
- Maslach C., Leiter M. P., Prawda o wypaleniu zawodowym. Co robić ze stresem w organizacji, PWN, Warszawa 2011
- Ogińska-Bulik N., Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Źródła, konsekwencje, zapobieganie, Difin, Warszawa 2006
- Pines A. M., Wypalenie – w perspektywie egzystencjalnej, [w:] Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie, Sęk (red.), PWN, Warszawa 2009
- Senderowicz B., Wysokie koszty wypalenia. 6 mln dni na zwolnieniu z powodu stresu, Gazeta Wyborcza z dnia 16.12.2015r., [link]
- Sęk H., Uwarunkowania i mechanizmy wypalenia zawodowego w modelu społecznej psychologii poznawczej, [w:] Wypalenie zawodowe. Przyczyny i zapobieganie, H. Sęk (red.), PWN, Warszawa 2009
- Shröder J. P., Wypalenie zawodowe. Rozpoznawanie objawów, zapobieganie i trwała przemiana, BC Edukacja Sp. z .o., Warszawa 2008
- Tucholska S., Christiny Maslach koncepcja wypalenia zawodowego: etapy rozwoju, [w:] Przegląd Psychologiczny, Tom 44, Nr 3/2001
